U okvirima savremene građevinske prakse, vrlo često se javljaju nedoumice u pogledu razlika između ugovora o građenju ugovorenim po tzv. „EPC“ ili „EPCM“ principima. Iako naočigled deluje da između njih nema velike razlike, suštinski je reč o dva fundamentalno različita pristupa, pre svega u pogledu tereta troškova, odgovornosti prema naručiocu posla – investitoru i raspodeli rizika između strana uključenih u realizaciju projekta.

EPC

Skraćenica „EPC“ označava „Engineering“ (Projektovanje), „Procurement“ (Nabavka) i „Construction“ (Izgradnja) i podrazumeva ugovorni odnos koji skoro u potpunosti odgovara ugovorima zasnovanim na principima „ključ u ruke“. Stoga se vrlo često uz „EPC“ dodaje i „turnkey“ odrednica, koja dodatno povećava obim obaveza „EPC“ izvođača. To se pre svega odnosi na nivo, odnosno detaljnost ulaznih podataka i tehničkih informacija, neophodnih za izradu projektne dokumentacije, a koje je investitor dužan da dostavi „EPC“ izvođaču. Pored toga „turnkey“ odrednica podrazumeva i obavezu „EPC“ izvođača da izvrši puštanje postrojenja u rad, odnosno investitor će nakon završetka izgradnje postrojenja biti dužan samo da „okrene ključ“ („to turn the key“).

Dakle, kod „EPC“ ugovora „EPC“ izvođač ima obavezu da preduzme sve radnje, počevši od izrade neophodne projektne dokumentacije, do finalne izgradnje objekta ili postrojenja. U vezi sa tim, značajno je istaći da srpski Zakon o obligacionim odnosima  prepoznaje ovakav tip ugovora, kao „Ugovor o građenju sa posebnom odredbom“. Pod tako ugovorenim uslovima, „izvođač se samostalno obavezuje da izvrši skupa sve radove potrebne za izgradnju i upotrebu određenog celovitog objekta“ i što je takođe značajno, u tom slučaju „ugovorena cena obuhvata i vrednost svih nepredviđenih radova i viškova radova, a isključuje uticaj manjkova radova na ugovorenu cenu“. To kao posledicu povlači praksu da se cena ugovara kao fiksna, što olakšava poziciju investitora, s obzirom na to da zadobija izvesnu dozu sigurnosti u pogledu planiranja budžeta.

Kada je reč o međunarodnoj praksi, iako „EPC“ ugovor podrazumeva da „EPC“ izvođač poseduje adekvatne stručne kapacitete, njemu je dozvoljeno da za određen obim usluga angažuje specijalizovane konsultante kao svoje podizvođače. S tim u vezi sve ugovore sa podizvođačima, dobavljačima i potencijalnim konsultantima, zaključuje isključivo „EPC“ izvođač („One Stop Shopping – One point of Contact”), koji je po opštim pravilima načelno odgovoran za izbor i za rad svojih saradnika. Sa druge strane to znači i da saradnici „EPC“ izvođača nisu direktno odgovorni investitoru, već se njihova odgovornost „podvlači“ pod odgovornost „EPC“ izvođača.

Dalje, u okviru „EPC“ ugovora investitor nema mogućnosti (ili su one sužene i skupe) da menja obim radova i da bira dodatne izvođače za određene delove projekta, kao i da nameće podizvođače po sopstvenom izboru.

„EPC“ izvođač je odgovoran za rizike koji se odnose na promenu troškova izgradnje u toku realizacije projekta, poput izmena cena usluga/opreme/materijala. Stoga „EPC“ izvođač ne može te dodatne troškove prevaliti na investitora (pod uslovom da se ne radi o „promenjenim okolnostima“), ali sa druge strane sve uštede na projektu pripadaju „EPC“ izvođaču, odnosno „EPC“ izvođač nije dužan da takve uštede prenese na investitora.

Što se tiče roka za izvršenje radova, „EPC“ ugovor u većini slučajeva podrazumeva da „EPC“ Izvođač izvrši svoje obaveze do tačno određenog (fiksnog) datuma, koji ne podleže bilo kom produženju.

Šematski prikazano, odnos između strana koje učestvuju u realizaciji projekta pod EPC uslovima, izgleda ovako:

EPCM

Poseban modalitet ugovora o građenju predstavljaju ugovori zasnovani na „EPCM“ principu.  Takvi ugovori obuhvataju

Engineering“ (Projektovanje), „Procurement“ (Nabavku) i „Construction Management“ (Upravljanje Izgradnjom). Ovakav model ugovora se od „EPC“ ugovora razlikuje pre svega u tome što:

  • „EPCM“ izvođač faktički ne izvodi građevinske radove;
  • „EPCM“ izvođač ne preuzima odgovornost prema investitoru u pogledu završetka roka do određenog datuma i u pogledu završetka projekta u okviru planiranog budžeta;
  • „EPCM“ izvođaču često nisu potrebne licence koje se zahtevaju za projektantske usluge i građevinske radove

Po svojoj suštini „EPCM“ ugovor predstavlja ugovor o pružanju profesionalnih konsultantskih usluga. One se sastoje u:

  1. odgovornosti za pružanje usluga inženjeringa i projektovanja („E“);
  2. načelnoj obavezi ugovaranja radova i usluga sa dobavljačima i izvođačima, u ulozi agenta/punomoćnika (ovlašćenog lica) investitora („P“);
  3. upravlja fazama izgradnje projekta – odnosno upravlja, nadgleda i koordinira sve dobavljače, glavnog izvođača radova i druge izvođače, u ulozi predstavnika investitora („CM“).

Kod „EPCM“ ugovora, težište odgovornosti prema investitoru nije koncentrisana u jednom entitetu, već je disperzovana na nekoliko tačaka odgovornosti, odnosno na sve one učesnike u realizaciji projekta. Što se tiče odgovornosti „EPCM“ izvođača, on je uglavnom odgovoran za obezbeđivanje projektne dokumentacije, dok je izuzet odgovornosti u odnosu na izgradnju objekta i nabavku materijala/opreme. To podrazumeva da na strani investitora leži obaveza ugovaranja zasebnih ugovora sa glavnim izvođačem, ostalim izvođačima i dobavljačima, koji u skladu sa tim zasebno preuzimaju odgovornost prema investitoru za svoj deo posla. S tim u vezi odgovornost „EPCM“ izvođača je uglavnom ograničena na koordinaciju i upravljanje izvođačima i dobavljačima, u ime investitora, te stoga „EPCM“ izvođač ne preuzima odgovornost u pogledu troškova i načelno, kvaliteta realizacije projekta.

Dalje, „EPCM“ izvođač ne preuzima odgovornost da će projekat biti realizovan u određenom roku, već se uglavnom obavezuje da će uložiti sve napore kako bi ispunio zahteve investitora u pogledu roka. Shodno tome, „EPCM“ izvođač može biti odgovoran samo za kašnjenje koje je prouzrokovano neuspehom „EPCM“ izvođača da izvrši (ili loše izvrši) konsultantske, odnosno upravljačke usluge definisane „EPCM“ ugovorom. To se odnosi i na učešće „EPCM“ izvođača u otklanjanju nedostataka, s obzirom na to da „EPCM“ izvođač ima obavezu samo da upravlja otklanjanjem nedostataka, izazvanih delovanjem izvođača angažovanih od strane investitora.

Naravno ugovorne strane mogu predvideti i primenu principa „del credere“, odnosno povećane odgovornosti „EPCM“ izvođača koja podrazumeva garantije „EPCM“ izvođača, kako za odabir svojih dobavljača/izvođača, tako i za njihovo kompletno izvršenje obaveza.

Što se tiče cene, vrlo retko se „EPCM“ ugovori ugovaraju po principu „ukupne, fiksne cene“, već se cena opredeljuje u uglavnom odnosu na paritet čovek/sat. Stoga rizike za izmene u budžetskom planiranju prouzrokovane izmenama troškova usluga izvođača/dobavljača ili materijala i opreme, snosi investitor, a ne „EPCM“ izvođač.

S obzirom na to da „EPCM izvođač ne istupa u ulozi generalnog izvođača, već kao entitet koji istupa kao agent investitora, odnos odgovornosti se uspostavlja direktno na relaciji investitor – izvođači/dobavljači. U skladu sa tim, uloga „EPCM“ izvođača je ili da asistira investitoru prilikom potpisivanja ovih zasebnih ugovora ili da ih sam zaključuje u ime i za račun investitora. Takođe, „EPCM“ izvođač uglavnom nema ovlašćenje da samostalno bira izvođače i/ili dobavljače, već se to čini u koordinaciji sa investitorom. Samim tim investitor ima širok spektar mogućnosti da utiče na izbor i zamenu izvođača na projektu.

Kada bi se relacije uspostavljene pod „EPCM“ ugovora prikazale šematski, one bi izgledale ovako:

Komparativno prikazano, odnos između „EPC“ i „EPCM“ ugovora iz perspektive investitora bi se mogao prikazati na sledeći način:

 

EPCM

EPC
  • niži generalni troškovi;
  • veća kontrola procesa realizacije projekta;
  • adekvatno za projekte sa niskim nivoom poznatih ulaznih podataka i u kojem je očekivana promena u obimu radova;
  • fleksibilnije budžetsko planiranje
  • pojednostavljena matrica odgovornosti („One Stop Shopping – One point of Contact”);
  • minimalno učešće investitora u praktičnoj realizaciji projekta (“Hands off” approach”);
  • niski troškovi administriranja ugovora;
  • adekvatno za projekte sa detaljnim ulaznim podacima.

U svakom slučaju na investitoru je da prilikom svakog konkretnog projekta izvrši finansijsku i pravnu procenu koju vrstu usluga želi, posebno uzimajući u razmatranje kakvu raspodelu odgovornosti želi, kao i sa kolikom dozom sopstvenog učešća želi da realizuje projekat. Shodno tome, za svaki pojedinačan posao treba prilagođavati opšte principe „EPC“ ili „EPCM“ ugovora.